ANKARA (AA) - Başkanlığın internet sitesinde yayımlanan "Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Yeniden İmar ve Gelişme Raporu"nda depremlerin neden olduğu felaketin boyutlarına ve bölgedeki projelere yer verildi.
Rapora göre, depremler 120 bin kilometrekarelik alanda 14 milyondan fazla insanı etkiledi, 53 bin 737 kişi hayatını kaybetti, 107 bin 213 kişi yaralandı ve 3,5 milyondan fazla kişi bölgeden tahliye edildi.
Meskenlerin yanı sıra kamu kurumları, tarihi ve kültürel yapılar, okullar, hastaneler ve ticari işletmelerin de bulunduğu 2 milyon 337 bin 455 binadan 39 bin 466'sının tamamen yıkıldığı, 21 bin 175'inin acil yıkım gerektirecek durumda, 199 bin 967'sinin ağır hasarlı, 43 bin 698'inin orta hasarlı ve 1 milyon 954 bin 378'inin az hasarlı veya hasarsız olduğu tespit edildi.
Başkanlıkça 17 Mart 2023'te yayımlanan raporda, felaketin Türkiye ekonomisine toplam maliyetinin 103,6 milyar dolar olabileceği hesaplanırken, milli gelirin yaklaşık yüzde 9'una denk gelen bu tutar, ülke tarihindeki 'afet kaynaklı en büyük ekonomik kayıp' olarak kayıtlara geçti.
2,6 trilyon lira kamu harcaması yapıldıDeprem sonucu meydana gelen kayıp ve hasarlar, sermaye stoku ve istihdam kanalıyla ilk etapta iktisadi faaliyet üzerinde olumsuz etkilere yol açtı. 2023'te depremden etkilenen bölgenin toplam GSYH içindeki payı bir önceki yıla kıyasla düşerken özellikle tarım ve sanayi sektörlerinde gerilemeler kaydedildi, hizmetler sektöründe ise hızla devreye alınan yeniden yapılanma faaliyetlerinin etkisiyle inşaat sektörü öncülüğündeki artışlar ön plana çıktı.
Uygulamaya konulan kapsamlı istihdam koruma tedbirleri ve yeniden inşa faaliyetleri sayesinde istihdam kayıpları önemli ölçüde sınırlandırıldı. 2023-2024 döneminde kayıp ve zararın telafi edilmesi ile afet risklerinin azaltılmasına yönelik 2024 yıl sonu fiyatlarıyla toplam 2,6 trilyon lira kamu harcaması yapıldı.
Öncelik barınma ihtiyacındaDeprem hasarlarının telafisine yönelik çalışmaların yoğun şekilde sürdürüldüğü bölgede, afetzedelerin barınma ihtiyacının karşılanmasına öncelik verilirken, kalıcı konutların yapım çalışmaları hızla devam ediyor.
Eğitim ve sağlık başta olmak üzere temel hizmetlerin kesintisiz şekilde sunulabilmesi için gerekli altyapının yeniden inşasında gözle görülür ilerleme kaydedilirken, zarar gören içmesuyu, kanalizasyon, enerji, haberleşme ve ulaşım altyapısının yeniden yapımı veya güçlendirilmesine ilişkin çalışmalar yürütülüyor.
Bu kapsamda, kamu bütçesinden ayrılan kaynaklar ağırlıklı olarak devam eden afet konutları ve büyük ölçekli altyapı projelerine yönlendirildi. 391 bin 245 konut hak sahibinden kura işlemi tamamlanan 201 bin 431'ine konutları teslim edildi.
Eğitim-öğretim faaliyetlerinin devam edebilmesini teminen 7 bin 497 derslik inşası için toplam 24,1 milyar lira, 63 bin 856 dersliğin bakım-onarımı için 4,5 milyar lira harcandı, 1537 derslik güçlendirildi. Bölgedeki üniversitelerin fakülte binalarının yeniden yapım, güçlendirme ve bakım onarımlarıyla kampüs altyapılarının yenilenmesi işleri kapsamında 2,3 milyar lira harcama yapıldı. 2025 Yılı Yatırım Programı'nda depremde hasar gören yapıların yeniden inşası, güçlendirilmesi ve bakım-onarımları kapsamında söz konusu üniversitelere 1,9 milyar lira ödenek tahsis edildi.
Depremde ailesi veya kendisi zarar gören 23 bin 105 öğrencinin eğitimdeki aksaklıklarını telafi etmek amacıyla 2023'te öğrenim kredileri bursa çevrildi, 2024'te 17 bin 791 öğrenciye burs tahsis edilerek toplam 1,4 milyar lira burs ödemesi yapıldı.
Sağlık hizmet sunum kapasitesini desteklemek amacıyla bölgede toplam 6 bin 325 yatak ve 140 ünit kapasitesine sahip 13'ü acil durum hastanesi olmak üzere toplam 32 ikinci basamak sağlık tesisi projesi ile 294 birinci basamak sağlık tesisi projesi Yatırım Programına alındı.
Toplam 13 bin 589 yatak ve 360 ünit kapasiteli ikinci basamak hastane projeleriyle 426 birinci basamak sağlık tesisinin yapımı ve onarım güçlendirme işleri için 2025'te 35,2 milyar liralık kaynak tahsis edildi.
Altyapı çalışmaları sürüyorİstihdam kaybının önüne geçmek ve işgücü piyasasını desteklemek amacıyla aktif işgücü politikalarına önem verildi. 11 ilde toplam 32 bin 920 kişinin işbaşı eğitim programları ve meslek kurslarından faydalandırılması için 1,7 milyar lira kaynak aktarıldı.
Bölgedeki kültür varlıkları ve müzelerin onarımına yönelik 2023-2024 yıllarında toplam 5,25 milyar lira harcandı.
İçme suyu ve kanalizasyon altyapısında meydana gelen hasarların giderilebilmesi için toplam 81,5 milyar liralık dış finansman belediyelerin sorumluluğunda yer alan işler için hibe olarak sağlanıyor. Dış finansman kaynaklı projelere ilave olarak DSİ ve İLBANK tarafından yürütülen projelerin toplam yatırım tutarı 21,5 milyar lira olup, 2024 sonu itibarıyla toplam 14,3 milyar lira harcama yapıldı.
Altyapı yatırımlarının yanında çevre düzenlemesi, araç, gereç ve ekipmanların temini amacıyla yerel yönetimlere toplam 2,7 milyar lira nakdi yardım yapıldı. Toplam proje tutarı 20,3 milyar lira olan projelerle deprem bölgesindeki belediyelerin acil nitelikli altyapı ve araç ekipman talepleri karşılanıyor.
Ağırlıklı olarak elektrik dağıtım şebekesi olmak üzere enerji altyapısında meydana gelen hasarların giderilmesine yönelik 2024 sonu itibarıyla 18,8 milyar lira harcandı.
Tarım, ulaştırma ve sanayi projeleri2024 sonu itibarıyla kara yolu ve otoyollarda meydana gelen hasarın giderilmesine yönelik 12,7 milyar lira, kurulacak yeni yerleşim yerleri ile konut ve sosyal tesis alanlarına erişim sağlanması için 15,3 milyar lira, kent içi yolların onarımı için ise yaklaşık 7 milyar lira harcandı. Demir yolu hatlarının onarımı için de 2024 sonu itibarıyla 18,6 milyar lira yatırım yapılırken, bu hatlar için 2029'a kadar 34,2 milyar lira harcanması planlanıyor.
Tarım sektöründe 2024'te 11 ilde toplam 20,9 milyar lira destek ödemesi yapıldı. Çiftçilere 2023 üretim yılında sertifikalı tohum kullanım desteği yüzde 100 artırılarak ödendi. Bu kapsamda 2023 ve 2024 yıllarında bölge çiftçilerine toplam 2,1 milyar lira destek verildi. Yağlı tohumlu bitki destekleri kapsamında toplam 9,1 milyar lira ödeme yapıldı.
Türkiye için önemli bir üretim ve ihracat üssü olan deprem bölgesinde özellikle imalat sanayii olmak üzere iktisadi faaliyetlerin iyileştirilmesi bölgenin ayağa kaldırılması için çalışmalar sürdürülüyor. 2024 sonu itibarıyla küçük sanayi sitesi yatırımları, KOSGEB ve kalkınma ajanslarının bölgedeki sanayicilere yönelik destekleri aracılığıyla sanayii kesiminin toparlanabilmesi için toplam 12,7 milyar lira kaynak harekete geçirildi.
Ekonomik ve sosyal etkisi bu derece büyük olan deprem sonrası toparlanmanın tamamlanabilmesi için uzun vadeli ve yoğun bir çaba gerektiği belirtilen raporda, şunlar kaydedildi:
"İyileştirme çalışmalarında kapsayıcı, planlı ve birbirini tamamlayan yatırımların gerçekleştirilmesi için önemli miktarda finansman ve insan kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda kaynak tahsislerinde bölgenin deprem sonrasında yeniden imar edilmesine yönelik çalışmalara öncelik verilmektedir. Önümüzdeki süreçte depremden etkilenen vatandaşların kalıcı konut ihtiyaçlarının tamamen karşılanması, tüm kamu hizmetlerinin etkin bir şekilde yürütülmesi için gerekli altyapının sağlanması ile ekonomik ve sosyal hayatın iyileştirilmesine yönelik çalışmalar sürdürülecektir."
Muhabir: Zeynep Duyar
